Wang Huning - "Πολιτιστική επέκταση και πολιτιστική κυριαρχία: Μια πρόκληση για την έννοια της κυριαρχίας"
Wang Huning - Μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε του Κ.Κ.Κ
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έφερε μια σειρά από εντυπωσιακές αλλαγές στον κόσμο των διεθνών σχέσεων και προς έκπληξη όσων περίμεναν με ανυπομονησία το τέλος αυτού του πολέμου, αποδείχθηκε ότι αποχαιρετήσαμε έναν πολύπλοκο κόσμο για να εισέλθουμε σε έναν άλλο.
Σε αυτόν τον νέο κόσμο, που χαρακτηρίζεται από συνεχείς πολιτικές διαμάχες, στρατιωτικές προκλήσεις και οικονομικές συγκρούσεις, μια νέα εξέλιξη έρχεται στο προσκήνιο της προσοχής όλων - ο ρόλος του πολιτισμού στις διεθνείς σχέσεις και τη διεθνή πολιτική.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά την περίοδο αμέσως μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ενώ η πιθανότητα πολιτικών και στρατιωτικών συγκρούσεων μειώθηκε, η πιθανότητα πολιτιστικών συγκρούσεων αυξήθηκε. Πράγματι, τέτοιες συγκρούσεις όχι μόνο ήταν δυνατές, αλλά σε πολλά μέρη έγιναν μέρος της πραγματικότητας, ένα νέο επίκεντρο των διεθνών σχέσεων, παράγοντας ακόμη και αιματηρές τοπικές συγκρούσεις και πολιτικούς ανταγωνισμούς. Σκοπός αυτού του δοκιμίου είναι να διερευνήσει την πολιτική θέση του πολιτισμού στις σημερινές διεθνείς σχέσεις, καθώς και την πρόκληση που θέτει η πολιτιστική ανάπτυξη από μόνη της στην ιδέα της κυριαρχίας.
Πρώτον:
Οι πολιτιστικοί παράγοντες έχουν παραδοσιακά κατανοηθεί ως μεταβλητές στις διεθνείς σχέσεις, αλλά η σημασία που αποδίδεται σε αυτές τις μεταβλητές ποικίλλει με την πάροδο του χρόνου. Η συνήθης λογική είναι ότι, όταν κυριαρχούν οι οικονομικοί και στρατιωτικοί παράγοντες, ο ρόλος που αποδίδεται στον πολιτισμό μειώνεται. Ισχύει και το αντίθετο, έτσι ώστε η μείωση της σημασίας των πολιτικών και στρατιωτικών παραγόντων να δημιουργεί τη δυνατότητα ο πολιτισμός να διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο στις διεθνείς σχέσεις.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πολιτιστικοί παράγοντες δεν υπήρχαν στο παρελθόν ή ότι ο ρόλος τους ήταν ασαφής, αλλά μάλλον ότι η "σκληρή ισχύς" με τη μορφή της πολιτικής ή του στρατού μπορεί να καταστείλει τον ρόλο που έπαιζε ο πολιτισμός στις διεθνείς σχέσεις, πράγμα που σημαίνει ότι ο πολιτισμός είναι ένα είδος "ήπιας ισχύος". Μόλις όμως μειωθεί αυτή η αυταρχική πολιτική ή στρατιωτική πίεση, οι πολιτισμικές συγκρούσεις ή αντιθέσεις θα εμφανιστούν, ίσως και σε διευρυμένη μορφή. Πρόκειται επίσης για ένα είδος απώθησης της πολιτικής της ηγεμονίας από τις αντικειμενικές δυνάμεις των διεθνών σχέσεων. Έτσι, στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, οι πολιτιστικοί παράγοντες αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία.
Στη λειτουργία των διεθνών σχέσεων στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, οι πολιτιστικοί παράγοντες έχουν γίνει ένα όλο και πιο ευαίσθητο θέμα. Οι άνθρωποι δίνουν μεγάλη προσοχή στον πολιτισμό και οι πολιτιστικοί παράγοντες μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε βαθιές αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις. Για παράδειγμα, οι ακραίες εθνικιστικές δηλώσεις που δημοσίευσε ο Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι (γεν. 1946) του Ρωσικού Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος προκάλεσαν το φόβο του σοβινισμού, με αποτέλεσμα χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία να του αρνηθούν την άδεια εισόδου στις χώρες τους και πολλές χώρες να εκφράσουν την ανησυχία τους για τα σχόλιά του.
Από την άποψη των σχέσεων μεταξύ κρατών, η πρόσφατη σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Μακεδονίας εμπνεύστηκε άμεσα από πολιτιστικούς παράγοντες. Στις 18 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους, η Ελλάδα αποφάσισε να κλείσει το προξενείο της στη μακεδονική πρωτεύουσα των Σκοπίων, κόβοντας ταυτόχρονα την οικονομική σανίδα σωτηρίας της Μακεδονίας, απαγορεύοντας της να χρησιμοποιεί το λιμάνι της Θεσσαλονίκης για την εισαγωγή αγαθών.
Ο λόγος είναι ότι, από τότε που η Μακεδονία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της το 1991, η Ελλάδα αντιτίθεται σταθερά στη χρήση του ονόματος "Μακεδονία" για τη χώρα, λόγω της σημασίας του στο πλαίσιο του ελληνικού πολιτισμού και της ιστορίας. Επιπλέον, η Ελλάδα έχει απαιτήσει από τη Μακεδονία να αφαιρέσει το μακεδονικό διακριτικό από την εθνική της σημαία: τον ήλιο της Βεργίνας, τον οποίο οι Έλληνες θεωρούν μέρος του πολιτισμού τους. Ο λόγος είναι ότι η Μακεδονία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τέτοια σύμβολα για να διαιρέσει την Ελλάδα ή ακόμη και για να επεκτείνει την επικράτειά της. Αυτού του είδους η πολιτισμική ευαισθησία εκφράζεται με πολλούς τρόπους και σε πολλά μέρη.
Ένας από τους σημαντικότερους τρόπους με τους οποίους εκφράζεται αυτή η νέα τάση είναι οι εξελίξεις στη διεθνή πολιτιστική στρατηγική ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, η τάση προς τον πολιτιστικό επεκτατισμό.
Αυτό εκφράζεται με δύο τρόπους:
Ο ένας είναι η στρατηγική της "πολιτιστικής ηγεμονίας".
Στη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εποχή, οι δυτικές χώρες χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο την πολιτιστική τους δύναμη για να περιορίσουν ή να επηρεάσουν τις παγκόσμιες υποθέσεις και τη διαδικασία των εσωτερικών εξελίξεων των αναπτυσσόμενων χωρών. Για παράδειγμα, η ιδέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει γίνει ένας σημαντικός πολιτιστικός παράγοντας μέσω του οποίου οι δυτικές χώρες επηρεάζουν τις εσωτερικές πολιτικές διαδικασίες άλλων χωρών. Σε πολιτισμικά συστήματα με διαφορετικές ιδέες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το ζήτημα θα λάβει σταδιακά πολιτικές διαστάσεις και θα γίνει μέρος της πολιτικής.
Στην πραγματικότητα, οι δυτικές χώρες χρησιμοποιούν συχνά πολιτικά και άλλα μέσα για να προωθήσουν τις δικές τους αξίες. Επιπλέον, όσον αφορά την πολιτική ιδεολογία, οι δυτικές χώρες έχουν αυξήσει την προώθηση των δυτικών πολιτικών αξιών, όπως βλέπουμε στις προσδοκίες τους για τις ρωσικές πολιτικές αλλαγές ή στην παρέμβασή τους στην πολιτική της Αϊτής. Η επίσημη διπλωματική στρατηγική της Αμερικής λαμβάνει επίσης τις δυτικές πολιτικές αξίες ως καθοριστικό παράγοντα.
Για παράδειγμα, η Έκθεση Εθνικής Ασφάλειας που εκπονήθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβέρνησης Μπους θεωρούσε τη διεύρυνση των πολιτικών αξιών των Ηνωμένων Πολιτειών ως ένα από τα βασικότερα καθήκοντα της εθνικής ασφάλειας, και ο Κλίντον κατέστησε τη δημοκρατία έναν από τους πυλώνες της διπλωματικής του πολιτικής.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι δυτικές χώρες προσπαθούσαν να αλλάξουν τον κόσμο μέσω της προώθησης των δυτικών αξιών και ιδεών, και ο Μαρξ προσέφερε από νωρίς μια διεισδυτική ανάλυση αυτής της διαδικασίας:
"Η Αγγλία έχει να εκπληρώσει μια διπλή αποστολή στην Ινδία: η μία καταστροφική, η άλλη αναγεννητική την εκμηδένιση της παλιάς ασιατικής κοινωνίας και τη θεμελίωση των υλικών θεμελίων της δυτικής κοινωνίας στην Ασία." Η διαφορά είναι ότι, ενώ στο παρελθόν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη βία και τον πολιτικό έλεγχο για να επιτύχουν τους στόχους τους, αυτό δεν είναι πλέον δυνατό, οπότε ο πολιτιστικός επεκτατισμός έχει πάρει μια πιο καθαρά πολιτιστική μορφή.
Η έννοια του Ολλανδού μελετητή Cees Hamelink (γενν. 1940) "πολιτιστικός συγχρονισμός" είναι μια πραγματικότητα μια μορφή "πολιτιστικού ιμπεριαλισμού". Το επιχείρημά του είναι ότι η πρόοδος του "πολιτιστικού συγχρονισμού" σημαίνει ότι η ανάπτυξη του πολιτισμού μιας επικυρίαρχης χώρας βρίσκεται σε στενή επικοινωνία με τον πολιτισμό μιας χώρας υποδοχής, γεγονός που προκαλεί την είσοδο των τοπικών διαδικασιών κοινωνικής και πολιτιστικής δημιουργίας σε κατάσταση παρακμής ή καταστροφής, με αποτέλεσμα την ταχεία εξαφάνιση των τοπικών ανθρώπινων αξιών που παραδίδονται επί αιώνες. Ο Paul W. Schroder (1927-2020), ο Αμερικανός ιστορικός των διεθνών σχέσεων, υποστηρίζει λίγο πολύ την έννοια του "πολιτιστικού ιμπεριαλισμού", υποστηρίζοντας ότι η ιδέα αυτή σημαίνει ότι υπάρχει μια ενιαία αγορά στο παγκόσμιο σύστημα, ότι όλες οι κοινωνίες αξιολογούνται από τους βασικούς τομείς αυτής της αγοράς και ότι ο παγκόσμιος πολιτισμός θα αναπτυχθεί προς την κατεύθυνση που καθορίζει αυτή η αγορά. Αυτή η μορφή πολιτιστικού επεκτατισμού θα μπορούσε να ονομαστεί "πολιτιστική ηγεμονία".
Μια άλλη έκφραση του πολιτιστικού επεκτατισμού δεν είναι αυτού του είδους ο κάθετος "πολιτιστικός ιμπεριαλισμός", δηλαδή η προσπάθεια επιβολής του πολιτισμού σας στους άλλους, αλλά μάλλον ένας οριζόντιος πολιτιστικός επεκτατισμός, που είναι μια προσπάθεια επέκτασης του πεδίου εφαρμογής ενός πολιτισμού, ακόμη και στα εδάφη άλλων χωρών, ή η χρήση του πολιτισμού για την ενοποίηση ανθρώπων που μοιράζονται έναν πολιτισμό αλλά ζουν σε διαφορετικές χώρες. Αυτού του είδους ο πολιτιστικός επεκτατισμός υπάρχει ήδη, και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εξαιρετικά βίαιος, όπως στις περιπτώσεις του "πανσλαβισμού" ή των ιδεών σχετικά με τη δυνατότητα ενός "Μεγάλου Τουρκεστάν". Αν και από άποψη μορφής, αυτό το είδος πολιτιστικού επεκτατισμού δεν φαίνεται να είναι τόσο πολιτικό όσο αυτό που συζητήθηκε παραπάνω, εντούτοις αποτελεί σοβαρή πρόκληση για την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα ορισμένων χωρών.
Αν υπάρχει πολιτιστικός επεκτατισμός, τότε θα υπάρχει και πολιτιστικός συντηρητισμός. Η θετική έκφραση του πολιτιστικού συντηρητισμού είναι η "πολιτιστική κυριαρχία". Στη σημερινή διεθνή κοινωνία, η πολιτιστική κυριαρχία λαμβάνει δύο βασικές μορφές. Η μία είναι συνολική, όπου ένα καθεστώς που διαθέτει πολιτική κυριαρχία φροντίζει να προστατεύει και να ενισχύει την πολιτιστική του κυριαρχία. Αυτή η τάση εντοπίζεται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες αντιμετώπισαν πολιτιστικές πιέσεις από τις ανεπτυγμένες χώρες κατά την περίοδο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, ιδίως όσον αφορά την πολιτική ιδεολογία, τον τρόπο ζωής και τις αξίες. Τέτοιες τάσεις δημιουργούν πιο άμεσους δεσμούς μεταξύ πολιτισμού και κυριαρχίας, και όταν οι αναπτυσσόμενες χώρες προστατεύουν τον πολιτισμό τους προστατεύουν επίσης τη δική τους κυριαρχία. Ταυτόχρονα, παρόμοια πράγματα αρχίζουν να συμβαίνουν και μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών.
Η δεύτερη τάση στην πολιτιστική κυριαρχία είναι ότι, στο νέο διεθνές πλαίσιο, ακόμη και τα καθεστώτα που κάποτε θεωρούνταν καθεστώτα δεύτερης κατηγορίας αρχίζουν να απαιτούν πολιτιστική κυριαρχία.
Ο James Mayall (γενν. 1937), στο έργο του Nationalism and International Society, επισημαίνει ότι η "πολιτιστική αυθεντικότητα" είναι μια κραυγή συσπείρωσης για πολλούς εθνικιστές του τρίτου κόσμου, όπως ακριβώς ο ρομαντισμός ενέπνευσε μεγάλο μέρος της Ευρώπης τον 19ο αιώνα.
Με την αποσύνθεση της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων, ορισμένες χώρες που ιδρύθηκαν μετά τον πόλεμο βίωσαν τον κατακερματισμό, ο οποίος έφτασε να αποτελεί το βασικό γεγονός της πολιτικής τους κατάστασης. Για παράδειγμα, η πρώην Σοβιετική Ένωση διαχωρίστηκε σε διάφορες χώρες, η Τσεχοσλοβακία χωρίστηκε σε δύο, η πρώην Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε σε διάφορες χώρες, γεγονός που προκάλεσε έναν μακρύ και αιματηρό πόλεμο, και αυτή η τάση για τη διεκδίκηση πολιτιστικής κυριαρχίας αναπτύσσεται και σε άλλα μέρη. Εξτρεμιστικές οργανώσεις μεταξύ των λευκών της Νότιας Αφρικής, για παράδειγμα, απαιτούν την ίδρυση της δικής τους "πατρίδας". Μια νέα τάση στις σημερινές διεθνείς σχέσεις είναι λοιπόν τα αιτήματα για πολιτιστική κυριαρχία να εξελίσσονται σε αιτήματα για πολιτική κυριαρχία.
Ορισμένα πρώην καθεστώτα δεύτερης κατηγορίας απαιτούν σήμερα να αποτινάξουν τους μέχρι τώρα εξαρτημένους δεσμούς τους από κυρίαρχες δυνάμεις και να γίνουν ανεξάρτητα καθεστώτα με τη δική τους κυριαρχία, και η βάση γι' αυτό το αίτημα είναι η πολιτισμική μοναδικότητα.
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ένα νέο κύμα εθνικισμού σάρωσε τον κόσμο. Ο εθνικισμός παίρνει πολλές μορφές, όπως ο πολιτικός εθνικισμός, ο οικονομικός εθνικισμός ή ο ιστορικός εθνικισμός. Κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, ο σημαντικότερος από αυτούς ήταν ο πολιτικός εθνικισμός, ενώ στις σχέσεις Βορρά-Νότου, ο σημαντικότερος είναι ο οικονομικός εθνικισμός. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο ιστορικός εθνικισμός και ο πολιτιστικός εθνικισμός έχουν γίνει όλο και πιο έντονοι. Αυτό είναι επίσης αποτέλεσμα της συνολικής αλλαγής στο πλαίσιο της διεθνούς πολιτικής. Ο εθνικισμός εγκαθιδρύεται με βάση ιστορικούς παράγοντες, όπως η κοινή γλώσσα, το κοινά κατεχόμενο έδαφος, οι κοινές νοοτροπίες, τα κοινά έθιμα κ.λπ., εκ των οποίων ο πολιτισμός είναι ο σημαντικότερος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, με εξαίρεση το έδαφος, όλα τα άλλα στοιχεία έχουν πολιτιστικό χαρακτήρα.
Κατά συνέπεια, είναι συχνό φαινόμενο στις διεθνείς σχέσεις ένα έθνος να απαιτεί μεγαλύτερη ανεξαρτησία για λόγους πολιτισμού. Επί του παρόντος, ορισμένα εθνικιστικά κινήματα χρησιμοποιούν αυτού του είδους τη λογική, όπως στη σύγκρουση μεταξύ Σέρβων, Κροατών και Μουσουλμάνων στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στον διαχωρισμό των τριών βαλτικών κρατών από την πρώην Σοβιετική Ένωση, στη διάλυση άλλων πρώην σοβιετικών δημοκρατιών κ.λπ. Από τα παραπάνω βλέπουμε την ανάδυση του αιτήματος για πολιτιστική κυριαρχία στις διεθνείς σχέσεις, και για τη διεκδίκηση πολιτικής κυριαρχίας με βάση αυτούς τους πολιτιστικούς παράγοντες, μια διαδικασία που έχει περιπλέξει και μπερδέψει σε μεγάλο βαθμό τις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις.
Δεύτερον:
Οι άνθρωποι έχουν προσφέρει διαφορετικές εξηγήσεις για τον μεταβαλλόμενο ρόλο του πολιτισμού στις διεθνείς σχέσεις. Η πιο διάσημη εξήγηση είναι αυτή της "σύγκρουσης των πολιτισμών". Ο Samuel T. Huntington (1927-2008), ο γνωστός καθηγητής του Χάρβαρντ, δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο "Η σύγκρουση των πολιτισμών" στην καλοκαιρινή έκδοση του 1993 του Foreign Affairs, του διάσημου αμερικανικού περιοδικού διεθνούς στρατηγικής, στο οποίο προσέφερε ένα επιχείρημα που προκάλεσε σημαντικές διαφωνίες: Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η περίοδος της δυτικής κυριαρχίας στη διεθνή πολιτική θα έφτανε στο τέλος της, και το κέντρο των διεθνών σχέσεων θα μετατοπιζόταν στο παιχνίδι της αμοιβαίας επιρροής μεταξύ των δυτικών πολιτισμών και των μη δυτικών πολιτισμών, ή αυτό μεταξύ των ίδιων των μη δυτικών πολιτισμών.
Στο νέο παγκόσμιο πλαίσιο, η πιθανότητα να προκύψει σύγκρουση δεν θα κρινόταν από ιδεολογικούς ή οικονομικούς παράγοντες, αλλά μάλλον από πολιτισμικές διαφορές, και μια "σύγκρουση πολιτισμών" θα κυριαρχούσε σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο κόσμος δεν θα διαιρούνταν πλέον με βάση τις διαφορές στα πολιτικά ή οικονομικά συστήματα, αλλά θα βασιζόταν στην κουλτούρα και τον πολιτισμό. Επτά ή οκτώ μεγάλοι πολιτισμοί θα καθόριζαν το μέλλον του κόσμου, μεταξύ των οποίων ο δυτικός πολιτισμός, ο κομφουκιανικός πολιτισμός, ο ιαπωνικός πολιτισμός, ο ισλαμικός πολιτισμός, ο ινδικός πολιτισμός, ο σλαβικός/ορθόδοξος πολιτισμός, ο πολιτισμός της Λατινικής Αμερικής και ο αφρικανικός πολιτισμός. Σημαντικές συγκρούσεις στον κόσμο θα ξεσπούσαν γύρω από τα πολιτισμικά όρια μεταξύ αυτών των διαφορετικών πολιτισμών. Σε περίπτωση που υπάρξει άλλος πόλεμος, θα πρόκειται για σύγκρουση μεταξύ πολιτισμών.
Τα πολιτισμικά όρια που διακρίνουν τους διάφορους πολιτισμούς θα γίνουν μελλοντικές γραμμές μάχης. Το βασικό επιχείρημα του Huntington είναι το εξής: ένας πολιτισμός είναι το βασικό όχημα ενός πολιτισμού, η υψηλότερη πολιτιστική οργάνωση ενός έθνους- οι πολιτισμοί είναι διαφορετικοί λόγω των διαφορών στην ιστορία, τη γλώσσα, την κουλτούρα και την παράδοση και ακόμη περισσότερο λόγω των διαφορών στη θρησκεία. Οι πολιτισμοί αποφασίζουν τις διαφορετικές απόψεις των ανθρώπων για τους θεούς και τους ανθρώπους, τον εαυτό και την ομάδα, τον πατέρα και τον γιο, τον σύζυγο και τη σύζυγο, καθώς και τις απόψεις για τα δικαιώματα και τις ευθύνες, τις ελευθερίες, την εξουσία και την ισότητα. Οι απόψεις αυτές δεν εξαφανίζονται. Αντίθετα, οι αγώνες των λαών και των εθνών για την κουλτούρα και τον πολιτισμό είναι αναπόφευκτοι, γι' αυτό και απαιτείται μια διεθνής στρατηγική με πολιτιστικές και πολιτισμικές διαστάσεις για την επιβίωση στη διεθνή κοινότητα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Η θεωρία της "ήπιας ισχύος" είναι επίσης μια απάντηση στον αυξανόμενο ρόλο του πολιτισμού στις διεθνείς σχέσεις. Η ήπια ισχύς θα πρέπει να κατανοηθεί σε αντιδιαστολή με τη "σκληρή ισχύ". Η σκληρή ισχύς αναφέρεται στη στρατιωτική ισχύ, τους φυσικούς πόρους και άλλες υλικές δυνάμεις μιας συγκεκριμένης χώρας. Στη σύγχρονη εποχή, η σκληρή ισχύς υπήρξε το σημαντικότερο οργανωμένο συστατικό της ισχύος μιας χώρας. Παράγοντες όπως η στρατιωτική ισχύς, οι φυσικοί πόροι, η εθνική επικράτεια και ο πληθυσμός αποτελούσαν ανέκαθεν τους μετρητές με τους οποίους μετριέται η πραγματική ισχύς μιας χώρας.
Οι συγκρούσεις και οι αναμετρήσεις στις διεθνείς σχέσεις κατά τους πρόσφατους χρόνους περιστρέφονται γενικά γύρω από τη σκληρή ισχύ. Ο Joseph Nye (γεν. 1937), ο γνωστός Αμερικανός θεωρητικός των διεθνών σχέσεων, έχει σημειώσει ότι η ήπια ισχύς αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις. Το επιχείρημά του είναι ότι: ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε, πράγμα που σημαίνει ότι τώρα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά για μια νέα στρατηγική. Η θεωρία αυτή οδηγεί τους ανθρώπους να επιδιώκουν την πολιτιστική ηγεμονία, ώστε να εδραιώσουν τη θέση της χώρας τους και να προστατεύσουν τα συμφέροντα της χώρας τους.
Η πολιτιστική ηγεμονία δεν υφίσταται μόνο ως υποκειμενική στρατηγική επιλογή, αλλά και ως αντικειμενικά εξελισσόμενη διαδικασία. Η πολιτιστική ισχύς δεν παράγεται μόνο από τον πολιτισμό, αλλά αντλεί επίσης από τη δύναμη παραγόντων όπως η ιστορία, η πολιτική και η οικονομία. Κατά τη μακρά διαδικασία ανάπτυξης των δυτικών χωρών, εδραίωσαν την οικονομική τους υπεροχή στον κόσμο, η οποία διέδωσε το σύστημα και το πεδίο εφαρμογής της δυτικής οικονομίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Συσσώρευσαν μια αρχική υπεροχή όσον αφορά την οικονομία, την τεχνολογία, την επιστήμη, το κεφάλαιο, την κλίμακα κ.λπ.
Οι πολιτιστικές αξίες των δυτικών χωρών βασίστηκαν σε αυτό το πλεονέκτημα για να διεισδύσουν και να εξαπλωθούν σε όλο τον κόσμο, προωθώντας τα συμφέροντα της δυτικής διπλωματίας. Αντίθετα, η κατωτερότητα των αναπτυσσόμενων χωρών όσον αφορά την πολιτική, την οικονομία, την επιστήμη και την τεχνολογία δημιουργεί ένα είδος εξάρτησης και οι πολιτιστικές τους αξίες δεν παίζουν τον ίδιο ρόλο. Αντίθετα, οι χώρες αυτές βρίσκονται αντιμέτωπες με μια τεράστια πρόκληση.
Επί του παρόντος, ορισμένοι δυτικοί στρατηγιστές των διεθνών σχέσεων υποστηρίζουν τη μεγαλύτερη αξιοποίηση της σχετικής υπεροχής των δυτικών πολιτισμικών αξιών για τον καθορισμό των κανόνων για το νέο διεθνές πλαίσιο της εποχής μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Σε κάποιο βαθμό, η "πολιτιστική ηγεμονία" είναι φυσικό αποτέλεσμα αυτού του είδους στρατηγικής. Κατά μία έννοια, οι ρίζες της πολιτισμικής ηγεμονίας μπορούν να βρεθούν στη διαρκή έννοια του "ευρωκεντρισμού".
Μια πρόσφατη συμπυκνωμένη έκφραση αυτού του φαινομένου είναι το βιβλίο του Francis Fukuyama (γεν. 1952) Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος, ένα βιβλίο που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις. Το βασικό επιχείρημα του Φουκουγιάμα είναι το εξής: "Η ιστορία του κόσμου είναι η ιστορία της ανθρωπότητας: Η δυτική φιλελεύθερη ιδεολογία έχει ήδη νικήσει όλες τις άλλες ιδεολογίες και οι δυτικοί φιλελεύθεροι θεσμοί μπορεί κάλλιστα να γίνουν "το τελικό σημείο της προόδου της ανθρωπότητας σε όλο τον κόσμο" και "η τελική μορφή πολιτικής διακυβέρνησης σε όλο τον κόσμο", πράγμα που σημαίνει ακριβώς το "τέλος της ιστορίας", επειδή η ιστορία δεν θα εξελίσσεται πλέον προς νέες κατευθύνσεις.
Η βασική λογική του βιβλίου Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος έχει ως εξής:
1. Οι εντυπωσιακές πρόσφατες αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις αποκαλύπτουν την ύπαρξη μιας "παγκόσμιας ιστορίας". Αν σήμερα οι άνθρωποι δεν μπορούν να φανταστούν έναν κόσμο ριζικά διαφορετικό από τον δικό τους ή αν δεν μπορούν να οραματιστούν ένα σαφές μέλλον που θα προκύψει από μια αλλαγή της σημερινής κοινωνικής τάξης, αυτό σημαίνει ότι η ιστορία της ανθρωπότητας έχει φτάσει στο τελικό της σημείο.
2. Η σύγχρονη ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας είχε τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία και την ιστορία, οδηγώντας στη σταδιακή σύγκλιση όλων των κοινωνιών, καθώς και στην καθολική δυνατότητα οικονομικής ανάπτυξης και ικανοποίησης των υλικών αναγκών των ανθρώπων. Κατά συνέπεια, όλες οι κοινωνίες τείνουν σταδιακά προς την "ομοιογένεια" και όλες οι χώρες που επιδιώκουν τον οικονομικό εκσυγχρονισμό γίνονται όλο και πιο παρόμοιες, καθώς όλες έχουν συγκεντρωτικές κυβερνήσεις, επιδιώκουν την εθνική ενότητα, προωθούν την αστικοποίηση, κατασκευάζουν νόμιμα οικονομικά συστήματα, προωθούν τη δημόσια εκπαίδευση και γίνονται κοινωνίες μαζικής κατανάλωσης.
3. Η υπέρτατη δύναμη στην ιστορική εξέλιξη είναι αυτό που ο Χέγκελ ονόμασε "αγώνας για αναγνώριση". Στην ιστορία της ανάπτυξης της δυτικής κοινωνίας, οι "αναγνωρισμένες επιθυμίες" έπαιξαν καθοριστικό ρόλο - οι άνθρωποι απαιτούν να αναγνωριστούν οι δικές τους αξίες, και αυτή είναι μια δύναμη που ωθεί την ιστορία προς τα εμπρός. Η κοινωνική ανάπτυξη οδηγεί τους ανθρώπους να επιδιώκουν τις δικές τους αξίες, πέρα και πάνω από την επιδίωξη του υλικού πλούτου. Αυτός είναι ο σύνδεσμος μεταξύ της οικονομικής και της πολιτικής ανάπτυξης. Θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αυτό το είδος της "προωθητικής δύναμης" για να επαναπροσδιορίσουμε πράγματα όπως ο πολιτισμός, η θρησκεία, η εργασία, ο εθνικισμός και ο πόλεμος
4. Πολλά πράγματα στη σύγχρονη και μελλοντική κοινωνία θα πρέπει να κατανοηθούν μέσα από τον εννοιολογικό φακό του "αγώνα για αναγνώριση": η θρησκευτική θέρμη είναι ο αγώνας για την αναγνώριση των θεών ενός λαού- ο εθνικισμός είναι ο αγώνας για την αναγνώριση της γλώσσας και του πολιτισμού ενός λαού- η εργασία είναι η δραστηριότητα με την οποία οι άνθρωποι αγωνίζονται για την αναγνώριση στη σημερινή κοινωνία- και η ουσία της διεθνούς πολιτικής μπορεί επίσης να εξηγηθεί μέσα από τον "αγώνα για αναγνώριση".
5. Η έννοια του "τελευταίου ανθρώπου" προέρχεται από τον Νίτσε, ο οποίος υποστήριξε ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού περιόρισε τον άνθρωπο στα υλικά του συμφέροντα. Οι άνθρωποι είχαν χάσει τις αξίες τους, καθώς και το σκεπτόμενο μυαλό τους, και κυνηγούσαν τις εγωιστικές τους επιθυμίες χωρίς να σκέφτονται πιο υψηλούς στόχους. Ο "τελευταίος άνθρωπος" εγκατέλειψε την ιδέα να γίνει άνθρωπος. Ο Φουκουγιάμα, ωστόσο, υπερασπίζεται αυτόν τον "τελευταίο άνθρωπο", υποστηρίζοντας ότι οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να επιστρέψουν στην κατάσταση του "πρώτου ανθρώπου", δηλαδή του αρχικού ή πρωτόγονου ανθρώπου, αλλά θα πρέπει μάλλον να ζουν σε μια κατάσταση ισότητας με τους άλλους ανθρώπους σε αυτόν τον κόσμο. Ένα αποτελεσματικό μέσο για να αποτραπεί η επιστροφή στον "πρώτο άνθρωπο" είναι η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας και η πλήρης ικανοποίηση των επιθυμιών των ανθρώπων.
Το επιχείρημα του Fukuyama δηλώνει σαφώς ότι η εξέλιξη της ιστορίας της ανθρωπότητας μπορεί να εξηγηθεί μόνο μέσα από τον φακό της δυτικής ιστορίας, πράγμα που σημαίνει ότι οι ιστορίες άλλων περιοχών μπορούν να προεξοφληθούν, επειδή η δυτική ιδεολογία έχει ήδη γίνει το τελικό σημείο της εξέλιξης της ιστορίας. Αυτού του είδους η συλλογιστική είναι η ουσία της πολιτισμικής ηγεμονίας. Φυσικά, ο Φουκουγιάμα δεν πρότεινε άμεσα την υιοθέτηση μιας στρατηγικής "πολιτιστικής ηγεμονίας", αλλά το επιχείρημά του θέτει τα ιδεολογικά θεμέλια για την πολιτιστική ηγεμονία ή την απόδειξη της ιστορικής νομιμοποίησής της. Το επιχείρημα αυτό ήταν σαφώς προορισμένο για κριτική από πολλές πλευρές.
Η διαδικασία ανάπτυξης της οικονομίας, της πολιτικής, του πολιτισμού, της επιστήμης και της τεχνολογίας σε ολόκληρο τον κόσμο θα παράγει φυσικά ένα ορισμένο βαθμό πολιτιστικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης. Στο έργο του Turbulence in World Politics: A Theory of Change and Continuity, ο James Rosenau εισάγει την έννοια της "παγκόσμιας κουλτούρας" και υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης διευρύνει το πολιτισμικό θεμέλιο της παγκόσμιας πολιτικής και ενισχύει τη συνεργασία στις διεθνείς σχέσεις μεταξύ κυρίαρχων και μη κυρίαρχων υποκειμένων. Η εμβάθυνση της αλληλεξάρτησης οδηγεί στην ανταλλαγή κανόνων και στην απορρόφηση των τοπικών κοινοτήτων από την παγκόσμια κοινότητα.
Υπάρχουν πολλά διαφορετικά πολιτιστικά συστήματα στον σημερινό κόσμο, γεγονός που επιτρέπει στους ανθρώπους να εξηγούν τα παγκόσμια γεγονότα με διαφορετικούς τρόπους, ωστόσο η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, καθώς και οι αλληλεξαρτώμενες οικονομικές σχέσεις, δημιουργούν σήμερα "παγκόσμια κουλτούρα".
Στο πλαίσιο μιας ιδανικής διεθνούς κοινωνίας, ένα σημαντικό θεμέλιο θα ήταν να μοιράζονται όλοι ένα κοινό σύστημα αξιών, το οποίο είναι ο μόνος τρόπος για να οικοδομηθεί ένα πραγματικά διεθνές καθεστώς. Το ζήτημα εδώ είναι η χρήση ενός συστήματος αξιών για να λειτουργήσει ως το βασικό σύστημα μιας "παγκόσμιας κουλτούρας", διότι χωρίς αυτές τις αξίες το σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει. Αν αυτή η κουλτούρα εξελίσσεται σύμφωνα με τους δικούς της νόμους, τότε θα πρέπει να είναι ευπρόσδεκτη, διότι η ενσωμάτωση οποιουδήποτε συνόλου αξιών θα διευκολύνει τελικά τη δίκαιη ανάπτυξη των κοινών συμφερόντων της ανθρωπότητας.
Τη στιγμή που οι άνθρωποι διαφωνούν για τις συγκρούσεις και την ειρήνη στον σημερινό κόσμο και στο μέλλον, που οι άνθρωποι προβληματίζονται από προβλήματα όπως τα πυρηνικά όπλα, η ρύπανση του περιβάλλοντος, ο έλεγχος των εξοπλισμών και η οικονομική ανάπτυξη, θα ήταν φυσικά χρήσιμο αν η ανάπτυξη της παγκόσμιας κουλτούρας και του πολιτισμού μπορούσε να επιλύσει αυτά τα προβλήματα με την οικοδόμηση ενός συνόλου κοινών αξιών. Ωστόσο, αν μια τέτοια στρατηγική επιδιώκεται σκόπιμα για τα συμφέροντα ενός μόνο κόμματος στο πλαίσιο πολιτικών μεθοδεύσεων ή αν πρόκειται για την επιβολή των αξιών και του πολιτισμού ενός κόμματος σε άλλους λαούς, τότε αυτό όχι μόνο δεν θα οδηγήσει σε θετικές εξελίξεις στην παγκόσμια τάξη και τις διεθνείς σχέσεις, αλλά αντίθετα θα επιφέρει ακόμη πιο αρνητικά αποτελέσματα.
Τρίτον:
Η συζήτηση σχετικά με την πολιτιστική κυριαρχία ή την πολιτιστική ηγεμονία αποτελεί ουσιαστικά αντανάκλαση του ζητήματος της εθνικής κυριαρχίας στο πλαίσιο των σύγχρονων διεθνών σχέσεων, ένα νέο σημείο διαμάχης στον αγώνα για κυριαρχία. Για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, ο αγώνας της ανθρωπότητας για κυριαρχία επικεντρώθηκε στην πολιτική ανεξαρτησία, αλλά μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με την πρόοδο του αντιαποικιοκρατισμού, το ζήτημα της κυριαρχίας μεταφέρθηκε σταδιακά στη σφαίρα της οικονομικής κυριαρχίας, μια τάση που ήταν ιδιαίτερα σαφής στις δεκαετίες του 1970 και του 1980.
Όπως επεσήμαναν τα Ηνωμένα Έθνη στη Διακήρυξη για μια νέα διεθνή τάξη που ψηφίστηκε το 1974: πρέπει να εργαστούμε για την εγκαθίδρυση μιας νέας διεθνούς οικονομικής τάξης που υπερβαίνει τα οικονομικά και κοινωνικά συστήματα και βασίζεται στην ισότητα, την κυρίαρχη ισότητα, τα κοινά συμφέροντα και τη συνεργασία μεταξύ όλων των χωρών, μια τάξη που θα διορθώσει τις ανισότητες και τις υπάρχουσες αδικίες και θα εξαλείψει το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, θα εξασφαλίσει μια σταθερή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, καθώς και ειρήνη και δικαιοσύνη για αυτή και τις μελλοντικές γενιές.
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για μια επίσημη έκφραση των αγώνων για την κυριαρχία στη δεκαετία του 1970, καθώς οι αγώνες αυτοί απομακρύνθηκαν από το οικονομικό πεδίο και κατευθύνθηκαν προς ζητήματα κυριαρχίας. Μπορούμε να πούμε ότι σήμερα, ο αγώνας για την κυριαρχία έχει εισέλθει σε μια άλλη εποχή, με επίκεντρο την πολιτιστική κυριαρχία; Είναι πολύ νωρίς για οριστικό συμπέρασμα, αλλά ορισμένα σημάδια είναι ήδη πολύ σαφή και πρέπει να δώσουμε μεγάλη προσοχή.
Ο αγώνας για την πολιτιστική κυριαρχία δεν είναι τόσο έντονος όσο οι αγώνες για την πολιτική ή την οικονομική κυριαρχία, αλλά κανένας αγώνας για την κυριαρχία δεν μπορεί να διαχωριστεί εντελώς από την πολιτική, και υπό ορισμένες συνθήκες, αυτός ο αγώνας για την πολιτιστική κυριαρχία θα εξελιχθεί σε έναν ανοιχτό αγώνα για την πολιτική κυριαρχία. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί κανείς να ερμηνεύσει τις συγκρούσεις για την πολιτιστική κυριαρχία ή την πολιτιστική ηγεμονία αποκλειστικά από πολιτιστική σκοπιά. Πίσω από αυτούς τους αγώνες κρύβονται αντανακλάσεις αγώνων για πολιτική κυριαρχία, ή του ανταγωνισμού για τα εθνικά συμφέροντα στη διεθνή σκηνή, ή τάσεων και δομών διαφορετικών συμφερόντων στο πεδίο των διεθνών σχέσεων.
Οι πολιτισμικές συγκρούσεις στις διεθνείς σχέσεις οδηγούν επίσης τους ανθρώπους να σκεφτούν ένα ακόμη βαθύτερο ζήτημα: τη λειτουργία της εθνικής κυριαρχίας στο πλαίσιο των σύγχρονων διεθνών σχέσεων. Το βασικό ερώτημα εξακολουθεί να είναι: είναι η εθνική κυριαρχία παρωχημένη; Θα πρέπει να υπάρχουν όρια σε αυτήν; Στη Δύση του 20ού αιώνα, η έννοια της κυριαρχίας βρέθηκε σε επικίνδυνη θέση, ουσιαστικά επειδή οι δυτικές χώρες έχουν ήδη ολοκληρώσει τη βασική πολιτική τους ανάπτυξη και η επόμενη πρόκληση είναι να επεκταθούν σε όλο τον κόσμο, να στείλουν κεφάλαια στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η κυριαρχία γίνεται προφανώς εμπόδιο. Επιπλέον, οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι στην Ευρώπη έκαναν τους ανθρώπους καχύποπτους για τις συνέπειες της απόλυτης κυριαρχίας των κρατών, διότι ελλείψει ορίων, οι χώρες μπορούν να εξαπολύσουν πολέμους.
Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι άνθρωποι είχαν ήδη αρχίσει να αμφισβητούν την ιδέα της κυριαρχίας, θεωρώντας ότι η έννοια αυτή ήταν ένας από τους κύριους λόγους που οδήγησαν στον πόλεμο. Μεταξύ αυτών που τάχθηκαν κατά της κυριαρχίας εκείνη την εποχή ήταν ο Robert Lansing (1864-1928) (Notes on World Sovereignty), ο Hyman Ezra Cohen (1908-1969) (Recent Theories of Sovereignty), ο Sterling Edmunds (1880-1944) (The Lawless Law of Nations) και ο Nicolas Politis (1872-1942) (New Trends in International Law), μεταξύ άλλων. Η μεγάλη πλειονότητα των πολιτικών θεωρητικών και των μελετητών των διεθνών σχέσεων έτεινε προς την αποδοχή των περιορισμών της κυριαρχίας, με άλλα λόγια ότι η κυριαρχία θα περιοριζόταν από το διεθνές δίκαιο.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η καχυποψία απέναντι στην έννοια της κυριαρχίας αυξήθηκε. Ο Zhou Gengsheng 周鲠生 (1889-1971), Κινέζος μελετητής του διεθνούς δικαίου, σημείωσε ότι: "Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου... η κυριαρχία έγινε στόχος δημόσιας κριτικής- η απόρριψη της εθνικής κυριαρχίας έγινε ένα κορυφαίο ρεύμα σκέψης μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν την επέκταση του διεθνούς δικαίου ή των διεθνιστών". Το γεγονός ότι η Δύση βίωσε δύο μεγάλους πολέμους στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα οδήγησε αναπόφευκτα τους ανθρώπους να αναζητήσουν μια εναλλακτική λύση στις βασικές έννοιες της εθνικής κυριαρχίας, και εκείνη την εποχή υπήρχαν αρκετοί άνθρωποι που τάχθηκαν υπέρ του περιορισμού ή της κατάργησης της κυριαρχίας, όπως ο Άγγλος φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ (1872-1970), ο οποίος υποστήριζε τη δημιουργία μιας παγκόσμιας κυβέρνησης και την κατάργηση της εθνικής κυριαρχίας.
Ο Linus Pauling (1901-1994), στο βιβλίο του No More War! πρότεινε την εξάλειψη του πολέμου μέσω της υπογραφής διεθνών συμφωνιών. Η κρίση του Χάουαρντ Κόστερ [ 科斯特] ήταν η εξής: "Το παρωχημένο κυρίαρχο κράτος έδειξε την πραγματική του μορφή - τίποτα περισσότερο από ένα υπολειμματικό εξόγκωμα στο παγκόσμιο κυκλοφορικό σύστημα που εμποδίζει τη ροή του αίματος". Ο Ernest Bevin (1881-1951) πίστευε ότι: "Ο κόσμος δεν είναι μόνος του: "Η ιστορία οδηγεί σήμερα τον όρο "κρατική κυριαρχία" στο να χάσει το νόημά του".
Οι πρόσφατες εξελίξεις στη θεωρία των διεθνών σχέσεων δείχνουν επίσης μια σαφή τάση αποδυνάμωσης της κρατικής κυριαρχίας, όπως στην έννοια της συλλογικής ασφάλειας στα συνθήματα της "Νέας Διεθνούς Τάξης" και στην ιδέα της ενίσχυσης του ρόλου των Ηνωμένων Εθνών, βασική ιδέα των οποίων είναι ότι τα κράτη δεν διαθέτουν απόλυτη κυριαρχία.
Ο James Rosenau (1924-2011) έχει συζητήσει τη "διάβρωση της κυριαρχίας" στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, υποστηρίζοντας ότι, κατά την άποψή του, η αλληλεξάρτηση και η ανάπτυξη ενός παγκόσμιου συστήματος έχουν προκαλέσει μια "διάβρωση της κυριαρχίας", κατά την οποία οι διάφορες χώρες συζητούν όλο και περισσότερο τις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών, και η διεθνής κοινωνία και οι διεθνείς οργανισμοί παρεμβαίνουν όλο και περισσότερο στις ίδιες αυτές εσωτερικές υποθέσεις, όπως όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες παρενέβησαν στην απομάκρυνση του προέδρου των Φιλιππίνων Φερνάντο Μάρκος, στην αμερικανική στρατιωτική παρέμβαση στο καθεστώς του Παναμέζου στρατηγού Νοριέγκα ή στην αμερικανική παρέμβαση στη διακίνηση ναρκωτικών στην Κολομβία, τον Ισημερινό και το Περού.
Οι διαφορετικές αντιλήψεις των ανθρώπων για την κυριαρχία έχουν στην πραγματικότητα λιγότερο να κάνουν με τις υποκειμενικές κρίσεις των ανθρώπων και περισσότερο με τις αντικειμενικές παγκόσμιες εξελίξεις. Οι τρέχουσες παγκόσμιες εξελίξεις, ιδίως όσον αφορά τη διεθνοποίηση ή την ολοκλήρωση, αποτελούν πρόκληση για τις παραδοσιακές ιδέες περί κυριαρχίας. Ωστόσο, για τις αναπτυσσόμενες χώρες, και ιδίως υπό συνθήκες άνισης οικονομικής ανάπτυξης, στις οποίες οι ανεπτυγμένες χώρες παρεμβαίνουν και παρεμβαίνουν οικονομικά και πολιτικά στις εσωτερικές υποθέσεις των αναπτυσσόμενων χωρών, η ιδέα της κυριαρχίας παραμένει εξαιρετικά σημαντική για τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Οι αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται σήμερα σε αδύναμη θέση όσον αφορά την ήπια ισχύ. Ωστόσο, μόλις αυξηθεί η πολιτική, οικονομική, επιστημονική και τεχνολογική τους ισχύς, θα αυξηθεί και η ισχύς των πολιτιστικών τους αξιών. Οι στρατηγικοί στόχοι των δυτικών χωρών που προσπαθούν σήμερα να εγκαθιδρύσουν πολιτιστική ηγεμονία σκέφτονται επίσης τα δικά τους μακροπρόθεσμα συμφέροντα. Για παράδειγμα, όταν η κινεζική οικονομία θα έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό, και ιδίως όταν δούμε τι προοιωνίζεται η οικονομική δυναμική της Κίνας για το μέλλον, αυτό μπορεί να προκαλέσει μια ορισμένη κίνηση στην κοινή γνώμη που έχει να κάνει με την "κινεζική απειλή".
Στην πραγματικότητα, αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με μια ανάλυση της ενδεχόμενης σκληρής ισχύος της Κίνας, αλλά εκφράζει επίσης την ανησυχία για την ισχύ των πολιτιστικών αξιών της Κίνας. Στο πλαίσιο του ανατολικού και του δυτικού πολιτισμού, ο κινεζικός πολιτισμός διαθέτει από μόνος του μια πολιτιστική ύπαρξη με μακρά ιστορία, ευρεία διάδοση και συνολική ολοκλήρωση, η οποία φυσικά αποτελεί μια λανθάνουσα πρόκληση για τον δυτικό πολιτισμό. Υπάρχουν κάποιοι στη Δύση που το έχουν καταλάβει αυτό και που αγωνιούν να χρησιμοποιήσουν τις δυτικές πολιτιστικές αξίες για να καθιερώσουν κανόνες για την ανερχόμενη σήμερα Κίνα. Οι δυτικές χώρες χρησιμοποιούν την ίδια στρατηγική με άλλες αναπτυσσόμενες χώρες σε όλο τον κόσμο. Αυτή είναι η πρόκληση για την έννοια της κυριαρχίας: πολιτιστική κυριαρχία έναντι πολιτιστικής ηγεμονίας.
Η Κίνα είναι μια αναπτυσσόμενη χώρα, και από την άποψη της συνολικής εθνικής ισχύος, ενώ αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς, σε διεθνείς όρους η Κίνα εξακολουθεί να υστερεί. Για το λόγο αυτό, κατά τη διαδικασία της ανάπτυξης της Κίνας και της συμμετοχής της στη διεθνή κοινωνία, η Κίνα πρέπει να προστατεύσει τη θέση της και να αναλάβει τον προσανατολισμό της. Συγκρίνοντας την εθνική ισχύ σε διεθνές επίπεδο, η βασική στρατηγική της Κίνας είναι επί του παρόντος η διατήρηση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας της, και ελλείψει μιας εξωτερικής πολιτικής που να αντικατοπτρίζει μια τέτοια στρατηγική, η Κίνα δεν μπορεί να σταθεί όρθια ανάμεσα στα έθνη του κόσμου, δεν μπορεί να επιβιώσει από τον έντονο διεθνή ανταγωνισμό και δεν μπορεί να υλοποιήσει αποτελεσματικά τον στρατηγικό της στόχο του εκσυγχρονισμού.
Ως εκ τούτου, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ επεσήμανε: "Πρέπει πάντα να δίνουμε υπερηφάνεια στην κρατική κυριαρχία και την κρατική ασφάλεια- είμαστε πιο ξεκάθαροι σε αυτό από ό,τι στο παρελθόν". Ή, όπως το έθεσε περιγραφικά, "δεν μπορούμε να επιβαίνουμε στα αυτοκίνητα των άλλων". "Η εξωτερική πολιτική της Κίνας είναι η ανεξαρτησία και η αυτονομία, η πραγματική αποφυγή συμμαχιών. Η Κίνα δεν παίζει το χαρτί της Αμερικής, ούτε το χαρτί της Σοβιετικής Ένωσης, και η Κίνα δεν αφήνει άλλους να παίξουν το χαρτί της Κίνας". Ο λόγος για τον οποίο δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία της κρατικής κυριαρχίας είναι πρώτον λόγω των αναγκών της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού της Κίνας και δεύτερον λόγω της συνολικής μας αξιολόγησης του διεθνούς πλαισίου.
Όταν συζητούσε για την εθνική κυριαρχία, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ ανέφερε την έννοια της "κρατικής εξουσίας". "Όταν ορισμένες δυτικές χώρες μιλούν για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή για την παρανομία του σοσιαλιστικού συστήματος, στην πραγματικότητα απλώς κρατούν ρόπαλα με τα οποία ελπίζουν να βλάψουν την κρατική εξουσία". "Η κρατική εξουσία είναι πολύ πιο σημαντική από τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι δυτικές χώρες συχνά καταχρώνται την κρατική εξουσία των αδύναμων χωρών ή των χωρών του τρίτου κόσμου". Θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτό απεικονίζει με ακρίβεια τον πολιτισμικό χαρακτήρα των σύγχρονων αγώνων για την κυριαρχία. Τα "ανθρώπινα δικαιώματα" έχουν γίνει μια δικαιολογία για ορισμένες χώρες να παρεμβαίνουν στην εσωτερική πολιτική άλλων χωρών, καθώς και μια αξιακή επιλογή. Αλλά η "κρατική εξουσία" δίνει έμφαση ακριβώς στην κυριαρχία. Το γεγονός ότι τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούν επίκεντρο των σύγχρονων αγώνων στις διεθνείς σχέσεις δεν είναι απλώς ένα επιχείρημα για έννοιες, αλλά αντίθετα είναι ένα είδος πολιτικού αγώνα, ένας αγώνας για την προστασία της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας μιας χώρας.
Η προστασία της κρατικής εξουσίας είναι η σημαντικότερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι αναπτυσσόμενες χώρες στον σημερινό κόσμο, και αυτό είναι κάτι που οι ανεπτυγμένες χώρες απλώς αγνοούν. Ελλείψει κρατικής εξουσίας, δεν έχει νόημα να μιλάμε για την πολιτική ύπαρξη μιας χώρας, για να μην πούμε για την ανάπτυξή της. Αυτό αποτελεί αναγκαιότητα για όλες τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αν και οι σημερινοί αγώνες παίρνουν τη μορφή συγκρούσεων με βάση τον πολιτισμό και τις αξίες, οι διορατικοί πολιτικοί δεν θα σκεφτούν αυτά τα ζητήματα αποκλειστικά από την οπτική γωνία του πολιτισμού και των αξιών.
Αντικειμενικά μιλώντας, δεν είναι απολύτως αληθές ότι δεν υπάρχουν όρια στην κυριαρχία, διότι ούτε οι άνθρωποι ούτε οι χώρες μπορούν απλώς να κάνουν ό,τι θέλουν, ωστόσο αν μια χώρα θέλοντας και μη (κατά λέξη, υποκειμενικά, 主观上) επιβάλλει όρια στην κυριαρχία μιας άλλης χώρας, τότε αυτό είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Στη σημερινή διεθνή κοινωνία, η κυριαρχία πρέπει να προστατεύεται, ακόμη και αν δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι απόλυτη.
Στο άρθρο του "Δέκα παράγοντες που περιορίζουν την κυριαρχία", ο Wang Yizhou 王逸舟(γεν. 1957, σήμερα καθηγητής και αντιπρύτανης στη Σχολή Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Πεκίνου) επισημαίνει ότι, μετά τις αλλαγές στη διεθνή κατάσταση, οι παραδοσιακές έννοιες της κυριαρχίας περιορίζονται πλέον από δέκα παράγοντες:
1. Η έλλειψη αλληλοεπικάλυψης μεταξύ εθνοτικών ομάδων και εθνικών συνόρων
2. Αδυναμία της πολιτικής ικανότητας ή του αισθήματος ευθύνης των κυβερνήσεων
3. Η διαθεσιμότητα των πόρων και η ποιότητα της διπλωματίας
4. Πολιτιστική ταυτότητα και λαϊκή ψυχολογία
5. Η αυξημένη διεθνής παρέμβαση και η "σκλήρυνση" του διεθνούς δικαίου
6. Ο πολλαπλασιασμός των λειτουργιών των διεθνών οργανισμών
7. Η αυξανόμενη ισχύς του μη κυβερνητικού τομέα
8. Ο "χωρίς σύνορα" χαρακτήρας της οικονομίας και η αλληλεξάρτηση των χωρών
9. Η εμβάθυνση των παγκόσμιων κρίσεων
10. Η εξερεύνηση του ανθρώπινου διαστήματος και οι προκλήσεις για το διεθνές δίκαιο.
Εδώ βλέπουμε να παίζουν τόσο αντικειμενικές όσο και υποκειμενικές δυνάμεις. Η πολιτιστική κυριαρχία είναι επίσης μια σχετική έννοια, και αν όλοι οι κοινωνικοί φορείς που κατέχουν τους δικούς τους ιδιαίτερους πολιτισμούς απαιτούσαν πολιτική κυριαρχία με βάση την "πολιτιστική τους κυριαρχία", ο παγκόσμιος χάρτης θα έβλεπε δραστικές αλλαγές. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι από 5.000 λαοί ή εθνοτικές ομάδες στον κόσμο που θα ήθελαν να έχουν τη δική τους χώρα, και υπάρχουν περισσότεροι από 260 μη κυρίαρχοι και μη υποτελείς λαοί που θα μπορούσαν να ιδρύσουν ένα έθνος-κράτος.
Η πολιτισμική ποικιλομορφία είναι ένας πλούτος, αλλά είναι αδύνατο να οικοδομηθεί ένα πολιτικό σύστημα βασισμένο στην πολιτισμική ποικιλομορφία, η οποία θα μπορούσε να θέσει ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις για την πολιτική.
Αυτό σημαίνει ότι και η πολιτιστική κυριαρχία έχει τα όριά της:
1. Είναι αδύνατο για όλες τις ομάδες με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες να διεκδικήσουν μια πολιτισμική κυριαρχία που θα οδηγήσει σε πολιτική κυριαρχία
2. Η πολιτιστική κυριαρχία δεν μπορεί να αναπτυχθεί πέραν των εθνικών συνόρων και η πολιτιστική κυριαρχία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενώσει πολιτιστικούς φορείς που είναι ήδη διαιρεμένοι από τα εθνικά σύνορα, και ως εκ τούτου να αλλάξει τους κανόνες της πολιτικής κυριαρχίας
3. Η πολιτιστική κυριαρχία δεν μπορεί να γίνει δικαιολογία για πολιτιστική απομόνωση, διότι η πολιτιστική κυριαρχία αποσκοπεί τελικά στο πολιτιστικό άνοιγμα και ωφελεί την ανάπτυξη των λαών του κόσμου καθώς και την πολιτιστική ανάπτυξη ορισμένων χωρών και λαών.
Η εμπειρία της βιολογίας και της ανθρώπινης ιστορίας έχουν καταδείξει ότι κάθε κλειστό σύστημα αναπόφευκτα καθίσταται αρχαϊκό και παρωχημένο, πράγμα που σημαίνει ότι αυτή τη στιγμή όλοι οι πολιτισμοί πρέπει να γίνουν ανοικτά συστήματα - ανοικτά στην κοινή χρήση άλλων πολιτισμών και άλλων συστημάτων γνώσης, καθώς και στην κοινή χρήση μέτρων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των προβλημάτων της εποχής της τεχνολογίας.
Από τη σκοπιά των ίδιων των πολιτιστικών συμφερόντων, η πολιτιστική κυριαρχία είναι επίσης σημαντική. Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι επί του παρόντος κινούμαστε προς έναν ενιαίο παγκόσμιο πολιτισμό, στον οποίο η "αποικιοποίηση" αντικαθίσταται από την "κοκκο-κολονοποίηση". Προφανώς, αυτό σημαίνει έναν ενιαίο πολιτισμό, ο οποίος θα είναι ταυτόχρονα και ένας φτωχότερος πολιτισμός. Μεγάλο μέρος της ποικιλομορφίας των πλούσιων πολιτιστικών παραδόσεων της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης θα εξαφανιστεί. Ο παγκόσμιος πολιτισμός πρέπει να είναι πλουραλιστικός, όχι ενιαίος και μονότονος. Δεδομένων των σημερινών τάσεων προς την παγκόσμια ολοκλήρωση, ο τρόπος διατήρησης του πολιτιστικού πλουραλισμού είναι πραγματικά κάτι στο οποίο πρέπει να δώσουμε προσοχή.
Αυτό το πρόβλημα δεν εμφανίζεται μόνο μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά και μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών, όπως μαρτυρά η πρόσφατη απόφαση της Γαλλίας να "προστατεύσει τη γαλλική γλώσσα", εννοώντας ουσιαστικά να αποκρούσει μια αμερικανική πολιτιστική εισβολή στη γαλλική γλώσσα- οι ευρωπαίοι μεγιστάνες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης συναντώνται συχνά για να συζητήσουν την αναχαίτιση της εισβολής του Χόλιγουντ κ.λπ. Αλλά αυτό το ζήτημα είναι λίγο διαφορετικό από αυτό που συζητώ εδώ.
Η πολιτισμική ηγεμονία αποτελεί τη νέα μορφή ηγεμονικής πολιτικής και πολιτικής ισχύος στις σημερινές διεθνείς σχέσεις. Οι χώρες με οικονομική, πολιτική και στρατιωτική ισχύ, κυρίως οι δυτικές χώρες, χρησιμοποιούν την πολιτιστική τους ισχύ για να περιορίσουν τη διεθνή συμπεριφορά των άλλων χωρών στον κόσμο, ακόμη και την εσωτερική τους συμπεριφορά, φτάνοντας ενίοτε μέχρι του σημείου να επιχειρούν να επηρεάσουν τη διαδικασία χάραξης εσωτερικής πολιτικής σε άλλες χώρες. Πρόκειται για μια νέα διεθνή στρατηγική.
Ιδιαίτερα όσον αφορά τις αναπτυσσόμενες χώρες που βρίσκονται ακόμη στη διαδικασία ωρίμανσης και οι οποίες ενδέχεται στο μέλλον να αποκτήσουν πραγματική ισχύ, οι δυτικές χώρες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τα αξιακά τους πρότυπα για να επηρεάσουν τις χώρες αυτές, ακόμη και με πολιτικά, οικονομικά, ακόμη και στρατιωτικά μέσα.
Κανείς δεν πρέπει να αναπτύσσει πολιτιστικό επεκτατισμό στη δυναμική διαδικασία των διεθνών σχέσεων, αλλά κάθε κράτος και λαός μπορεί να χρησιμοποιήσει στο έπακρο τους πολιτιστικούς παράγοντες προκειμένου να αναπτύξει μια ορθολογική στρατηγική, μια εξωτερική πολιτική σύμφωνη με το σημερινό πλαίσιο των διεθνών σχέσεων, και έτσι να συσσωρεύσει πόρους και ήπια ισχύ. Ο σημερινός κόσμος είναι ένας αλληλοεξαρτώμενος κόσμος, πράγμα που σημαίνει ότι οι στόχοι της εθνικής ασφάλειας δεν μπορούν να επιτευχθούν μόνο με στρατιωτικά μέσα. Η χρήση των παραδοσιακών μεθόδων ισχύος από τις μεγάλες δυνάμεις δεν είναι πλέον αποτελεσματική και η εμβάθυνση της αλληλεξάρτησης της διεθνούς κοινωνίας, η αύξηση του αριθμού των διακρατικών ομάδων, ο εθνικισμός των αδύναμων χωρών, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και ο μετασχηματισμός των πολιτικών ζητημάτων έχουν επιφέρει αλλαγές στη φύση της ισχύος.
Η βασική θεωρία είναι η εξής:
Αν μια χώρα μπορεί να κάνει την εξουσία της να φαίνεται λογική στα μάτια μιας άλλης χώρας, θα υπάρχει λιγότερη αντίσταση στο να πάρει αυτό που θέλει, και αν ο πολιτισμός και η ιδεολογία μιας χώρας είναι ελκυστικά, οι άλλοι θα την ακολουθήσουν αυτόματα. Εάν μια χώρα μπορεί να καθιερώσει διεθνείς κανόνες που να συμμορφώνονται με εκείνους της εγχώριας κοινωνίας της, τότε η χώρα αυτή δεν θα έχει ανάγκη να αλλάξει. Εάν μια χώρα μπορεί να διατηρήσει ένα διεθνές σύστημα, τότε όλες οι άλλες χώρες θα θέλουν να συντονίσουν τις δραστηριότητές τους στο πλαίσιο αυτού του συστήματος, πράγμα που σημαίνει ότι η χώρα που διατηρεί τη διεθνή τάξη δεν θα χρειάζεται να κάνει χρήση της ακριβής σκληρής ισχύος της.
